Wat je nog niet wist van Da Vinci’s Laatste Avondmaal
Het Laatste Avondmaal van Da Vinci (1495-1498), te zien in de voormalige eetzaal van het monnikenklooster Santa Maria delle Grazie in Milaan, is een van de beroemdste muurschilderingen ter wereld. Maar wat weten we eigenlijk van dit iconische werk? We zetten het voor je op een rij.
‘Een van u zal mij verraden.’ Deze befaamde woorden sprak Jezus tijdens het laatste avondmaal, hier afgebeeld door Leonardo da Vinci. Nooit eerder had een schilder deze scène zo levendig weergegeven. Da Vinci’s dramatische weergave lijkt dichter bij het verhaal te staan dan voorgaande werken van ‘het laatste avondmaal’. Deze oogden onrealistisch en de figuren erin statisch en stijf. Niet erg toepasselijk, zal Da Vinci gedacht hebben; het moet immers voor opschudding hebben gezorgd toen Jezus de groep vertelde dat er zich een verrader onder hen bevond. Elke apostel reageert op zijn eigen manier. De commotie aan tafel moet voor de monniken in de eetzaal bijna voelbaar zijn geweest. Veel kunstenaars volgden Da Vinci’s voorbeeld: vanaf de zestiende eeuw zien we een realistische weergave van dit Bijbelverhaal veelvuldig terugkomen in de schilderkunst.
1.
De handen van Jezus en Judas die reiken naar hetzelfde bord staan symbool voor het verraad. Jezus had gezegd: ‘Die de hand met Mij in den schotel indoopt, die zal Mij verraden.’
2.
Petrus fluistert in het oor van de jongste apostel Johannes of hij kan uitzoeken op wie Jezus doelt. Officieel staat deze figuur vermeld als de apostel Johannes. Zoals gebruikelijk is hij afgebeeld als een zachtmoedige en verdrietige leerling van Jezus. En hoe zit het nu met Dan Browns Da Vinci Code, waarin wordt gezegd dat achter dit zachte, vrouwelijke gezicht in werkelijkheid de persoon van Maria Magdalena schuilgaat? Volgens veel kunsthistorici spreken de aantekeningen van Da Vinci dit gegeven tegen. Hierin wordt deze persoon namelijk aangewezen als Johannes. Daarnaast wordt het argument aangehaald dat er twaalf apostelen zijn, waarvan er één zou ontbreken als Maria Magdalena mee tafelde.
3.
Da Vinci heeft Judas niet afgezonderd van de rest geschilderd, wat kunstenaars hiervoor wel deden. Maar de verrader van Jezus lijkt wel buiten de groep te vallen, mede door de schaduw die op zijn gezicht valt en de andere huidskleur. Het zakje met zilver dat Judas omklemt is zijn beloning voor het verraad. Het omgevallen zoutvaatje voor hem betekent ongeluk (vandaar dat je na het morsen zout strooit over je linkerschouder om de duivel te verblinden). Er gaat een verhaal dat Da Vinci een gevangene gebruikte als model voor Judas.
4.Jezus is in tegenstelling tot zijn tafelgenoten kalm en klaar om het brood en de wijn te verdelen. Door de ruimtewerking – het plaatsen van Jezus in een deuropening en precies onder de middenbalk in het plafond – wordt je oog direct naar Jezus getrokken. De apostelen naast hem zijn gerangschikt in groepjes van drie. Jezus’ voeten waren oorspronkelijk wel onderdeel van de schildering, maar hebben tijdens een verbouwing van het klooster plaatsgemaakt voor een deur.
5. Filippus wijst naar zichzelf na de mededeling van Jezus en vraagt hem: ‘Ben ik het, Heere?
In den beginne
In tegenstelling tot wat veelal gedacht wordt, is dit werk van Da Vinci geen fresco. Da Vinci verwierp de traditionele fresco-techniek om verschillende redenen. Ten eerste streefde hij ernaar de kleuren zo helder mogelijk te krijgen. Met behulp van lichtwerking wilde hij zijn figuren levendig maken en het licht van buitenaf door laten lopen in het schilderij, maar de fresco-methode was hiervoor helemaal niet geschikt. Ten tweede wordt een fresco altijd op nat gips geschilderd. Dit beperkt de kunstenaar in zijn tijd; de schildering moet af zijn voordat het gips gedroogd is. Da Vinci gebruikte daarom tempera (een verfsoort) op pleister en werkte drie jaar aan het schilderij.
Verval
Het werk was door de gebruikte techniek geen lang leven beschoren. Aan het begin van de zestiende eeuw begon de verf te schilferen en na vijftig jaar was er nog weinig over van Leonardo’s muurschildering. Alle restauratiepogingen ten spijt, Het Laatste Avondmaal was eeuwenlang slechts een schim van zijn oude glorie. De Tweede Wereldoorlog maakte het er ook niet beter op; trillingen veroorzaakt door bombardementen droegen bij aan verder verval. Bovendien was een deel van het klooster ingestort, waardoor er veel vocht en schimmel op de muren was komen te zitten.
Verrijzenis
In 1980 werd de muurschildering opnieuw onder handen genomen. En ditmaal een stuk serieuzer. Negentien jaar lang duurde de restauratie, waarbij alle lagen verf werden verwijderd die niet van de hand van Leonardo waren. Helaas gingen hierbij originele verflagen van de grote meester verloren, maar er kwamen ook eeuwenlang verborgen fragmenten naar boven. Dankzij dit project kunnen we ons nu een beeld vormen – zij het met een beetje fantasie – van hoe de monniken hier tafelden naast Jezus Christus.
Waar te zien?
Santa Maria delle Grazie, Milaan
Afmetingen: 4,60m x 8,80m
Door de corona-maatregelen tijdelijk gesloten, houd de website in de gaten.
De toegang tot het werk is beperkt, reserveren kan via cenacolo.it
BEKIJK OOK:
- Author: Liselotte van Leest
- Posted: april 5, 2017