Sacri Monti, reis mee naar deze prachtige bedevaartsoorden

In de westelijke Alpen van Italië liggen de eeuwenoude Sacri Monti, oftewel ‘Heilige Bergen’. Negen pelgrimsoorden waar je niet alleen een ode kunt brengen aan Jezus, Maria of een heilige, maar ook je ogen goed de kost kunt geven. Te midden van prachtige natuur valt er namelijk geweldige kunst te bewonderen, waaronder kapellen die zijn ingericht als gigantische driedimensionale schilderijen. Niet gek dus, dat deze Sacri Monti allemaal op de Unesco Werelderfgoedlijst staan.

In de vijftiende eeuw werd het voor Europese christenen steeds lastiger om op pelgrimstocht naar Jeruzalem en Palestina te gaan; de toegang werd belemmerd door de oprukkende islam daar. De oplossing? Pelgrimsoorden in Italië bouwen! En zo ontstonden in Piemonte en Lombardije de negen Sacri Monti.  

Werelderfgoedlijst

Vandaag zijn deze ‘Heilige Bergen’ echter niet alleen in trek bij katholieken, ook cultuurliefhebbers bezoeken maar wat graag deze unieke oorden. Er is namelijk ontzettend veel moois te zien. De Sacri Monti, waarvan er zeven in Piemonte staan en twee in Lombardije, zijn vooral bijzonder vanwege de elementen uit de zestiende en zeventiende eeuw. Toen de kerkelijke kunst realistischer en bombastischer werd om christelijke verhalen beter te kunnen vertellen; een periode die beter bekendstaat als de barok. Vooral de kapellen zijn spectaculair om te zien. Hierin worden Bijbelscènes en verhalen van heiligen verbeeld in een soort driedimensionale schilderijen, met levensgrote beelden en met kleurrijke fresco’s eromheen. In 2003 plaatste Unesco alle negen ‘bergen’ op de Werelderfgoedlijst. De Smaak neemt je mee naar drie van deze bedevaartsoorden in Noord-Italië.

Sacro Monte di Varallo

Op een rotsachtige uitloper boven de stad Varallo ligt de oudste van de negen Sacri Monti. Eind vijftiende eeuw liet de franciscaanse broeder Bernardino Caimi in de Alpen van Piemonte delen van het Heilige Land nabouwen. Belangrijke plaatsen in Jeruzalem, die verband hielden met het leven van Jezus Christus, kregen zodoende in Italië een lookalike.  

 

Het Laatste Avondmaal in terracotta

Alleen deze versie van Jeruzalem wordt niet bewoond door mensen, maar door kunstwerken – meer dan achthonderd beelden zijn er te zien. In de periode nadat de barok zijn intrede had gedaan, werd de Sacro Monte opgesierd met vijfenveertig prachtige kapellen waarvan de meeste zijn ingericht als driedimensionale schilderijen. Deze ‘schilderijen’, met levensgrote beelden omringd door fresco’s, vertellen het levensverhaal van Jezus. Zoals het beroemde tafereel van Pontius Pilatus en Jezus, in kapel nummer 33. Te zien is de loggia van het paleis van Pilatus, met op de balustrade Pilatus en Jezus, die net daarvoor gegeseld is en een doornenkroon is opgezet. De toeschouwer loopt binnen op het moment waarop Pilatus nét het volk heeft gevraagd wie er bevrijd moet worden: Jezus of Barabbas. Het terracotta publiek schreeuwt dat het Jezus is die gekruisigd moet worden.  Een andere aanrader is kapel nummer 20, met Het Laatste Avondmaal in terracotta. Je wil als kijker meteen aanschuiven bij Jezus en de apostelen, die zich aan een gedekte, ronde tafel tegoed doen aan onder andere appels, kaas, kreeft, druiven en brood.  

Sacro Monte di Oropa

Op 1200 meter boven de zeespiegel, in het stadje Biella (Piemonte), ligt het complex van de Sacro Monte di Oropa, dat schitterend afsteekt tegen het groen van de bergen op de achtergrond. Het spirituele hart van het heiligdom is de Basilica Antica (Oude Basiliek), gebouwd in de zeventiende eeuw. De hotspot van deze basiliek is de Zwarte Madonna, een houten beeld van Maria en kindje Jezus dat een opvallend verhaal vertelt. Deze Madonna zou namelijk een jaloersmakende gave hebben; ze veroudert niet. Het beeld heeft geen sporen van slijtage; zelfs haar voet die door talloze pelgrims is geaaid is nog intact. En bovendien daalt er wonderbaarlijk genoeg nooit stof op de gezichten van de Maagd en het kind neer. Volgens de legende zou deze sculptuur in de vierde eeuw door de heilige Eusebius, een evangelieprediker en de eerste bisschop van Vercelli, uit Palestina zou zijn meegenomen. Ondanks dat iedereen inmiddels weet dat dit nonsens is – het werk is vervaardigd door een beeldhouwer uit Valle d’Aosta eind dertiende eeuw – wordt de Zwarte Madonna nog altijd aanbeden door pelgrims.

De ‘echte’ heilige berg

De Basilica Superiore (Bovenste Basiliek), ook wel de Basilica Nuova (Nieuwe Basiliek) genoemd, werd aan het einde van de negentiende eeuw gebouwd en ligt schitterend verheven boven het gehele complex. Naast de basilieken en de binnenplaats, omringd door arcades, bevindt zich de ‘echte’ heilige berg. Al zigzaggend omhoogklimmend kom je langs twaalf kapellen. Deze vertellen je, wederom met behulp van beelden en fresco’s, het verhaal van Maria; van haar onbevlekte ontvangenis op aarde tot de aankomst van de Maagd in de hemel. Vooral die laatste scène, te zien in Cappella del Paradiso (kapel nummer 12), is met 156 beelden erg bijzonder!

Sacro Monte di Orta

De Sacro Monte di Orta is prachtig gelegen op een voorgebergte, met uitzicht over het Lago d’Orta. Deze Heilige Berg is als enige van de negen volledig gewijd aan één heilige, namelijk de wereldberoemde broeder Franciscus. Het pelgrimsoord wordt daarom ook wel het Assisi van het noorden genoemd (naar de geboorteplaats van Franciscus en hét bedevaartsoord van de heilige). Twintig kapellen, midden in de natuur, herinneren aan het leven van deze broeder. Met name kapel nummer 20 heeft een indrukwekkend interieur. De toeschouwer is hier getuige van de heiligverklaring van Franciscus. In een statige kapel overhandigt paus Gregorius IX – uiteraard tiptop gekleed – de bul van de heiligverklaring aan een franciscaanse kardinaal, die geknield voor hem zit. De scène wordt bijgewoond door een imposante groep kardinalen, bisschoppen en notabelen, die er ook (bijna) allemaal uitzien om door een ringetje te halen. De fresco’s op de muren verbeelden het leven van Franciscus en op het plafond is een schitterende ode aan de heilige te zien. De Sacri Monti zijn gratis te bezoeken. Meer informatie over alle ‘heilige bergen’ vind je (o.a. in het Engels en Italiaans) op: sacrimonti.org/en

Barokkunst

Vanaf de zestiende eeuw kreeg de Katholieke Kerk steeds vaker te kampen met kritische geluiden; het protestantisme werd alsmaar groter en groter. Tijd voor actie, vonden de hoge geestelijken. Ze smeedden een plan om katholiekenbinnenboord te houden en andersgelovigen en afvalligen te doen bekeren; de hervorming die beter bekendstaat als de contrareformatie. Een belangrijk onderdeel hiervan was het gebruik van kunst als communicatiemiddel. Bijbelverhalen werden niet langer sereen en elegant afgebeeld, maar met heftige emoties en levensechte figuren, om de kijker erin mee te zuigen. Het zorgde voor een artistieke ommekeer. De kapellen van de Sacri Monti, met hun driedimensionale schilderijen, zijn het perfecte voorbeeld van deze nieuwe trend; het kerkvolk werd overtuigd en betoverd door middel van prachtige, realistische kunstwerken.

LEES OOK:

Ik wil elke week automatisch actuele informatie en inspiratie uit Italië en meld me aan: