Zondagse ontdekkingen in Monte Sant’Angelo in Puglia

Feestelijk zijn ze altijd, de zondagen in Italië. Het wekelijkse moment dat het hele land er stijlvol aangekleed met familie en vrienden op uittrekt naar de mooiste picknicks of de beste stranden. Jos van den Bergh deelt zijn tips over die zondagen. Dit keer over Monte Sant’Angelo in Puglia.

Nu de dagen korter worden en dozen kerstspullen in rap tempel van zolder komen, wordt menig kerstengel weer in een dennenboom gehangen. Hoewel de gevleugelde vrienden in ons wereldlijke Nederland vooral geassocieerd worden met Kerstmis is dat in een land met een rijke katholieke traditie zoals in Italië een ander verhaal.

Engelen in Italiaanse kunst

In de Italiaanse kunst zijn engelen al eeuwen een dankbaar onderwerp van creativiteit en hebben ze zich ontwikkeld tot ware persoonlijkheden. Wie kent de even schattige als dromende engeltjes van de Rinascimento-schilder Rafaël niet? Daarbij is ook heel wat religieus erfgoed in Italië rijkelijk gedecoreerd met engelen. Italianen hebben er iets mee en de liefde lijkt wederzijds, want volgens de overlevering heeft zelfs aardsengel Michaël het land bezocht. In 492 na Christus verscheen hij in de Zuid-Italiaanse Gargano en vereerde daarmee de wereld met een hoogstpersoonlijk bezoek. In een grot van het imposante Gargano-massief dat als het spoor aan de Italiaanse laars oprijst uit de vlakte van de provinciehoofdstad Foggia, verscheen hij aan de bisschop van Siponto en liet daarbij een voetafdruk als souvenir achter. Nadat Paus Felix op de hoogte is gesteld, de echtheid van het bezoek officieel heeft bevestigd, ontstaat rond deze heilige grot vervolgens het stadje Monte Sant’Angelo. Een pelgrimsoord op grote hoogte met uitzichten vanaf Foggia tot voorbij Trani verder de Italiaanse ‘hak’ in. Maar ook een stad die door haar afgelegen ligging niet altijd op de shortlist van de Puglia-ganger staat. Daarom vandaag op pad naar een stukje overvleugeld Puglia.

Engelen zijn zeldzaam

In het nummer ‘Quando’, muziek die al jaren voorbij komt op de Italiaanse radio, zingt zanger Michele Zarrillo vol overtuiging: “Gli angeli sono rari e non compaiono mai due volte nella vita di un uomo”. Een stuk songtekst waarin hij overbrengt dat “engelen zeldzaam zijn en ze je nooit geen twee keer in één mensenleven voorbij komen.” Of dat ook geldt voor onze ontdekking van vandaag is echter zeer de vraag. Zarrillo heeft ongetwijfeld een punt en hij weet het met zijn zoete klanken en poëtische teksten mooi op de Italiaanse radio te brengen, maar zodra je een keer in Monte Sant’Angelo bent geweest, gaat die bezongen zeldzaamheid niet langer op. Engelen zijn hier namelijk gemeengoed en als je fan bent, spot je ze hier in alle soorten en maten. Alleen de aardsengel zelf hield het hier bij één keer, maar voor de rest zijn de engelen hier talrijk en overheersend aanwezig. Je kunt in dit bergstadje van de Gargano dus geen winkel inlopen of overal staan, hangen of vliegen er engelen om je heen. Ze vormen een groot goed en de commercie tiert welig rond de grot waar ooit de gevleugelde Michaël de lokale bisschop de hand schudde. De engel als wezen floreert nu nergens meer dan hier en het maakt de stad daarbij tot een bijna letterlijk overvleugelde trekpleister.

Monte Sant’Angelo

Het centro storico van Monte Sant’Angelo blijkt echter wel de ideale setting voor de engelengekte. Het hart is nog authentiek, straalt ondanks de noordelijke ligging – de Molise ligt hier binnen handbereik – de wat griekse sfeer van Puglia uit en ventileert in alles de rijke historie van deze plek. Het verhaal van Monte Sant’Angelo klopt daarmee aan alle kanten, al hebben we het hier wel over een ontdekking waar het eigenlijk 365 dagen per jaar zondag is. Pelgrims weten de stad op de Gargano-berg namelijk en masse te vinden en het verhaal van engel Michaël maakt het hier tot een van de belangrijkste plaatsen van de katholieke traditie. Men leeft hier dan ook van mis naar mis.

Hoog en koud

De ligging van Monte Sant’Angelo is echter spectaculair. Als je vanuit Bologna over de A14 naar het zuidelijk gelegen Taranto rijdt zie je na Termoli, een alleraardigs havenstadje in de Molise, langzaam maar zeker het Gargano-massief aan de oostkant opdoemen. De bergen van het massief maken indruk en de hoogste top, de Monte Calvo, steekt 1055 meter de lucht in. Eenmaal rijdend aan de zuidwestkant van het schiereiland zie je al snel Monte Sant’Angelo als een wit lint tegen de berghelling liggen. De afslag Foggia van de A14 brengt je naar de stad of desgewenst verder de zuidkust van de Gargano op.

800 meter hoogte

Monte Sant’Angelo doet zijn naam eer aan en ligt op bijna 800 meter hoogte. Daarmee is haar positie niet eens zoveel lager dan de hoogste toppen van de Gargano. Meer dan eens raakt het stadje in de wintermaanden, als de koude noordoostelijke stroming over de warme Adriatische zee komt daarom volledig ingesneeuwd. ’s Zomers is dat niet voor te stellen, maar overal zijn wel de foto’s van een besneeuwd Monte Sant’Angelo aanwezig. En ook in de zonnige maanden van het jaar kan het er bovenop de berg soms fris zijn. Tijdens mijn laatste bezoek na een dagje strand aan één van de prachtige Gargano-baaien werd het er op een bloedhete augustusavond toch ineens rap kouder, stak er een venijnige wind vanuit de vlakte van Foggia op en was het zelfs hoogzomer en in de beschutting van het oude stadscentrum ’s avonds gewoon binnen eten. Restaurants met typische Gargano-gerechten zijn er overigens genoeg in en rond het oude stadshart van Monte Sant’Angelo, alleen is het vanwege de aanhoudende pelgrimage wel noodzaak op te letten waar je neerstrijkt. Er zijn hier beslist ook gelegenheden die voor de snelle omzet bij de pellegrini gaan en omdat je hier in één van Europa’s bekendere bedevaartsoorden bent is enige culinaire alertheid wel op zijn plaats. Opletten dus waar je aanschuift voor de maaltijd.

89 treden

Hoe dan ook draait het in Monte Sant’Angelo om de grot van de aartsengel. De exacte plek waar Michaël zich heeft laten zien is uiteraard te bezoeken en toegankelijk via de oude straatjes van dit bijna 13.000 inwoners tellende stadje. De ingang naar de verschijningsplaats ligt direct naast de imposante 27 meter hoge campanile die in 1282 door architect Giordano en zijn broer Maraldo is gebouwd. Oorspronkelijk was de toren 13 meter hoger, maar de geschiedenis leert ons dat de bliksem in de toren sloeg en daarna heeft men deze verlaagd naar de huidige hoogte.

Imposant bouwwerk

Ook vandaag is de toren echter beslist een imposant bouwwerk en tingelen haar klokken bijna voortdurend van de ene engelenmis naar de volgende engelenmis. Naast de klokkentoren en boven de ingang naar de heilige grot overziet het beeld van aartsengel in eeuwige rust de piazza van dit Unesco werelderfgoed. De ingang zelf bestaat uit twee portalen waarvan de rechter origineel uit 1395 en de linker een reconstructie uit 1865 is. Uitbreiding was blijkbaar toen al noodzakelijk. Voordat je naar binnen gaat zijn de bijzondere bronzen deuren van het complex eveneens een blik waard. Als je nu toch in Monte Sant’Angelo bent is een bezoek aan de Michaëlgrot zelf natuurlijk een must-do en zeker op de rustige momenten in het jaar of een beetje aan het einde van de dag is het met de drukte nog wel te doen. Persoonlijk vind ik de emoties die deze plek bij pelgrims losmaakt meer indruk maken dan het betreden van de heilige plek zelf. Volgens de overlevering heeft de verschijning van Michaël zich hier ruim 1500 jaar eerder voorgedaan, maar het is bijzonder om te zien hoe de gebeurtenis vandaag nog altijd drommen pelgrims naar deze plaats brengt. Zoals je wel vaker in bedevaartsoorden ziet, zijn er bij zo’n place-to-be toch vergaande concessies gedaan om de toeristen- en pelgrimsstroom in goede banen te leiden en is daarbij ook veel van de authenticiteit van deze heilige plek verloren gegaan. Eenmaal te zijn afgedaald naar de grot, is het bij terugkomst dan ook aanbevelingswaardig in het oude stadscentrum te gaan kijken en te genieten van de prachtige uitzichten die dit bedevaartsplaatsje ook biedt. Hier kun je prima het pure Puglia-sfeertje opsnuiven. De stad heeft daarnaast meer de bieden dan alleen de pelgrimstocht naar de engelengrot en op sommige punten kijk je bijvoorbeeld helemaal over de Golfo di Manfredonia tot aan het bekende stadje Trani . En ook in westelijke richting kun je over de rijen witte huisjes ver de vlakte van Foggia inkijken. Een gebied waar niet alleen veel olijfolie, maar ook goede wijn vandaan komt.

De mooie Gargano

Eenmaal terug in wereldlijke sferen, is er in het gebied van Monte Sant’Angelo ook genoeg anders te doen. Afdalend in de richting van de havenstad Manfredonia kom je al snel op de Strada Statale 89 terecht, de fraaie kustweg van de Gargano. De stranden van het nabij gelegen Mattinata liggen dan linksaf binnen handbereik en net voorbij deze badplaats ligt in de richting van het idyllische Vieste het mooiste en meest rustige deel van de Gargano-kust. Je ruikt hier ’s zomers overal de dennenbomen en de SS89 slingert mee met elke bocht die de grillige kustlijn hier maakt.

Pittoreske havenstadjes

Voor kampeerliefhebbers ligt in dit stuk ook de prachtige camping Baia di Campi in de bossen verscholen. Een vakantieoord waar je onder de dennenbomen bovenop de rotsen aan een eigen baai vakantie kunt vieren. Maar vanuit Monte Sant’Angelo de zuidwestkant op is er ook nog genoeg te zien. Pittoreske havenstadjes als Barletta en Trani liggen op prima rijafstand en ook het noordelijk deel van Puglia of Termoli in de Molise zijn vanuit hier per auto goed bereikbaar. Daarnaast biedt het natuurpark van de Gargano allerlei mogelijkheden voor wandelingen en natuurexcursies. Al met al biedt het gebied rond Monte Sant’Angelo dus een mooie mix van ontspanning, natuurbeleving en cultuurhistorie. Na een dagje zee is het daarom beslist de moeite waard om aan het eind van de middag vanaf de SS89 naar boven te rijden en de engelen met een bezoek te verrassen. In één van de vele winkeltjes op deze heilige engelberg is er vast een leuk exemplaar voor in de kerstboom te vinden. Engelen zijn zeldzaam, behalve hier in Monte Sant’Angelo.

BEKIJK OOK:

• Jos van den Bergh (1973) werkt al jaren in de Nederlandse mediawereld maar komt al minstens zo lang in elke uithoek van de Laars. Voor ons blijft hij dat nog even doen, rijdt hij kriskras door de Laars en deelt hij zijn tips over de talrijke zondagse ontdekkingen die het land rijk is.