Zondagse ontdekkingen in Corleone op Sicilië

Feestelijk zijn ze altijd, de zondagen in Italië. Het wekelijkse moment dat het hele land er stijlvol aangekleed met familie en vrienden op uittrekt naar de mooiste picknicks of de beste stranden. Jos van den Bergh deelt zijn tips over die zondagen. Dit keer over Corleone op Sicilië.

Imago veranderen is een lastige missie. Daar weten ze in onze nieuwste bestemming alles vanaf. Deze keer reizen we voor de zondagse ontdekking af naar een Siciliaans stadje met zowel een ambitieuze missie voor de toekomst als een heel duistere erfenis uit het verleden. Een plaats waarvan de naam bij velen direct een belletje doet rinkelen. We zijn deze keer namelijk in Corleone, een stadje in de provincie Palermo op Sicilië.

The Godfather

Nu heeft elke lezer dankzij de film The Godfather direct een bepaald beeld bij dit oord in het zinderend hete hart van het eiland, maar als je vervolgens vraagt wie er ooit écht in Corleone geweest is, dan blijft het meestal stil. En zo is daar een mooie gelegenheid om een keer op ontdekkingstocht naar Corleone te gaan, daarmee ook te kunnen gaan beoordelen of de sfeer die met de beroemde film is neergezet, in de praktijk daadwerkelijk herkenbaar is. We zetten daarom voet aan de grond in de hoofdstad van de Sicilië ’s trieste verleden, maar leren daarbij snel dat Corleone gelukkig ook een veel zonniger kant kent. In onze tijd vraagt de stad om een nieuwe kans en blijken ook de Corleonesi gewoon heel gastvrije mensen.

Niemandsland

In de lange regeringsperiode van de Democrazia Cristiana, de Italiaanse Christen-Democratische partij bleek Corleone meer dan eens de verborgen hoofdstad van Italië. Ex-premier en Senatore A Vita Giulio Andreotti was er in de jaren ’70 en ’80 naar verluid kind aan huis. Tenminste als we de pijnlijke journalistieke artikelen die na deze periode zijn verschenen kunnen geloven, want iedereen deed eind vorige eeuw zijn uiterste best om de dubieuze rol van Corleone in het politieke proces verborgen te houden. En dat ging vanwege de afgelegen ligging van de stad ook tamelijk gemakkelijk. Corleone ligt namelijk ver van waar het zichtbare leven plaatsvindt. Nog altijd.

Langs de bekende hotspots

Persoonlijk ben ik diverse keren in Corleone geweest en ik kan me daarom goed voorstellen dat niet iedere Sicilië-ganger één twee drie naar deze stoffige stad op zoek gaat. De 10-daagse trips naar het eiland van de zon bestaan immers vaak uit strak geregisseerde rondritten en die gaan steevast langs de bekende hotspots Taormina, Syracuse, Agrigento, Erice, Palermo en Cefalù. Corleone ligt echter ten zuiden van Palermo in een stukje niemandsland.

Pottenkijkers

Het stadje is daarbij in het snikhete en dorre binnenland gesitueerd, niet altijd even uitnodigend als het hoogzomer is. Het ligt daarmee buiten de route van de bekende rondreizen. En zelfs de met maffiabeton aangelegde Autostrada tussen Catania en Palermo, een autosnelweg waarvan circa 100 van de 200 kilometer over een bijna nergens noodzakelijk viaduct lopen, gaat met een grote boog om de stad van de bazen heen. Geen toeval natuurlijk, want lang waren pottenkijkers niet welkom in dit stukje Siciliaans binnenland, hielden de Corleonesi hun oord volledig gesloten voor iedereen die er niet geboren was. Een situatie die begin deze eeuw radicaal veranderde toen de nieuwe burgemeester met gevaar voor eigen leven besloot Corleone van een nieuw imago te gaan voorzien en op de kaart te zetten als aantrekkelijke Siciliaanse bestemming. Het startschot van Corleone ’s nieuwe leven en goede reden voor een kennismaking in deze rubriek.

In de kinderschoenen

Corleone gaan verkennen vraagt de beschikking over een auto. Anders kom je er gewoon niet. Zowel vanuit Palermo als Agrigento is het nog een flink stukje sturen over kronkelige en in de zomer veelal stoffige wegen. Wees daarbij alert op grote gaten in het wegdek, overstekend vee of vangrails die tijdens de laatste regenbui diep het ravijn zijn ingestort. Onderhoud van de wegen staat in dit deel van het eiland niet hoog op de agenda. Corleone ligt geïsoleerd tussen glooiende akkers en in een gebied waar de wereld zichtbaar achter loopt op de rest van Italië. Wellicht stel je jezelf daarom onderweg de vraag wat hier dan wel te ontdekken valt. Toch is Corleone om meerdere redenen wel een bezoek waard.

Bezoek waard

Allereerst is de naam en het kunnen vertellen dat je er geweest bent een goede reden. Maar buiten de voor sommigen toch magische klank ‘Corleone’ zijn er best een paar andere interessante Sicilië-ervaringen op te doen. Het huidige gemeentebestuur wil ook graag bezoek. Er is sinds het begin van deze eeuw een meer op toerisme gericht beleid gekomen. Verwacht echter nog geen touringcars vol mensen, het nieuwe leven staat hier nog in de kinderschoenen en op de Facebookpagina, de laatste post is van bijna een jaar terug, wordt aan de Italianen gevraagd niets meer over de ‘Padrino’, ‘Mafia’ of ‘omertà’ op de timeline te zetten. De community manager is er blijkbaar gek van geworden, maar een levendiger bewijs dat Corleone een historische last op de schouders draagt, krijg je niet. Wat je hier in de binnenlanden wel meekrijgt is een kijkje in het pure Siciliaanse leven. Een plattelandsbestaan waar hiërarchie en familiebanden ook nu nog belangrijk zijn. Nieuw leven of niet.

Daglicht verdragen

Gezien het inktzwarte verleden denken veel reizigers vast dat er in Corleone alleen maar nare mensen wonen. Het tegendeel is waar. Tijdens mijn eerste bezoek aan de stad parkeerde ik op een zonovergoten dag mijn auto op de Piazza Garibaldi, het centrale plein naast de Chiesa Madre San Martino midden in het oude centrum. Terwijl ik keurig een vak probeerde in te sturen, richtte een aantal oude heren op het bankje naast de kerk hun doordringende blik op onze gele kentekenplaten. Je kunt een paar senioren op een bankje in het binnenland van Sicilië moeilijk kwalijk nemen dat ze nooit Nederlandse nummerborden zien en daarom wisselden we met plezier beleefdheidsblikken uit. Bij het uitstappen hoorden we gemompel op de achtergrond. “Olandesi, Olandesi,” spraken de oude mannetjes tegen elkaar. Daarmee was duidelijk dat wij exotische buitenlanders opgemerkt waren.

Pracht en praal

Eenmaal rondkijkend op het centrale plein oogt de entourage niet onaardig. Mooie boompjes, een bar en rondom wat nonchalante huizen zoals je ze wel vaker op Sicilië ziet. De moederkerk aan het plein staat op een verhoging en kan van buiten wel wat vers pleisterwerk gebruiken. Eenmaal binnen in deze aan San Martino gewijde kerk blinkt het goud je overal tegemoet. Wat een pracht en praal. Het interieur contrasteert daarmee sterk met de wat verwaarloosde buitenzijde. Als je eenmaal onder de royaal gedecoreerde gewelven staat, ben je je ook bewust van de vele verhalen die dit religieuze gebouw ongetwijfeld kan navertellen. In deze kerk heeft niet elk ingezegend huwelijk of vrome uitvaart het daglicht kunnen verdragen, dat is in Corleone helaas een gegeven.

Flessen Godfather-likeur

Eenmaal weer buiten besluiten we om bij de bar aan het plein navraag naar een goede lunchlocatie te doen. Niet wetende dat deze bar, Caffè Ruggirello, een attractie op zich is. Het café staat volledig in het teken van The Godfather en rondom zijn visuals uit de film aan de wanden geplakt. Boven de bar staat naast de flessen Godfather-likeur – echt geen grap – een groot portret van de Pater Familias van deze horecafamilie. Hoewel ik geen verstand heb van film casting bekroop mij bij het zien van deze dominant aanwezige foto wel het gevoel dat de geportretteerde cafébaas zijn kans om zelf Godfather te spelen onterecht voorbij heeft laten gaan. Het plaatje klopt aan alle kanten en de man had zonder twijfel een glansrol op het witte doek kunnen vervullen. De foto staat vast nog steeds boven de bar en vooroordelen worden zo bevestigd als ik zijn vriendelijke personeel vraag naar een restaurant. De barman weet gelukkig raad met mijn vraag en meldt dat hij via een vriend lunch gaat regelen.

Topavond in een vervallen pand

De sympathieke kerel houdt woord want nauwelijks vijf minuten later rijdt er een gedeukte Fiat Punto voor bij deze onvergetelijke bar. De horecavriend stapt uit en nodigt ons uit achter hem aan te rijden. Zo gezegd zo gedaan en achter de oude Fiat rijden wij naar een vervallen pand in de periferie van Corleone. Natuurlijk zijn er tijdens deze tour door Corleone wel momenten geweest waarop wij ons afvroegen of het meerijden hier wel de meest slimme zet is, maar uiteindelijk opent de man een stalen valhek in een buitenwijk, laat ons binnen in een tot dan gesloten restaurant en kookt tot diep in de middag de sterren van de hemel. Corleone geeft ons daarmee een herinnering die we niet snel meer zullen vergeten.

Waarschuwend karakter in museum

Op dezelfde dag bezoeken we ook het Centro Internazionale di Documentazione sulle Mafie e dei Movimenti Antimafia (cidmacorleone.it). Een initiatief van de toenmalige burgemeester van Corleone waarmee hij na de inktzwarte periode in de jaren 90 waarin de antimafia-rechters Paolo Borselino en Giovanni Falcone werden geliquideerd het imago van Corleone definitief wilde ombuigen. Het museum is op afspraak te bezoeken en dan krijg je een persoonlijke rondleiding. Verwacht geen mooie toonzalen, opgepoetste attributen of gelikte presentatie, de opzet heeft vooral een waarschuwend karakter en laat de ellende zien die bosses en politiek hier gedurende vele jaren hebben achtergelaten.

Dubieus verhaal
Na het bezoek weet je ook voor eens en altijd dat de romantiek die in The Godfather geschetst is mijlenver afstaat van het meedogenloze bewind van de capi di famiglia. En er zijn de laatste jaren meer stappen gezet om Corleone te zuiveren van haar reputatie. Zo werd in 2006 na 42 jaar voortvluchtig te zijn geweest één van de belangrijkste kopstukken van de Cosa Nostra, Bernardo Provenzano in een eenvoudige boerenwoning net buiten Corleone opgepakt. Jarenlang regeerde dit boertje met handgeschreven briefjes zijn misdaadimperium vanuit het buitengebied van Corleone. Provenzano overleed in 2016 en werd vanuit de kerk van Corleone begraven. Daarmee zouden de muren van de San Martino ongetwijfeld weer een dubieus verhaal kunnen navertellen.

Puur Sicilië

Stapje voor stapje werkt Corleone aan een betere toekomst en alleen al om die verandering te steunen zou je het stadje met een bezoek moeten vereren. Cultuurhistorisch is het antimaffia-centrum beslist de persoonlijke rondleiding waard. Wel eerst even reserveren. Voor de rest levert de afgelegen omgeving vaak mooie uitzichten en daarmee foto’s op, al is het in de lange zomer vaak dor en droog. Ooit was ik er op oudejaarsdag en dan is het buitengebied er groener en frisser. Je bezoekt Corleone verder voor een kennismaking met het pure en soms wat ruwe Siciliaanse leven. Hier is nog geen windowdressing voor de toeristen, hier zie je de vaak wat armoedige gang van zaken op het platteland van een Zuid-Europees eiland.

De zon kan schijnen

De stad heeft verder een aantal charmante straatjes die je vanwege de typisch Italiaanse taferelen doen glimlachen. Het levert na afloop nostalgisch fotomateriaal op. Natuurlijk is de San Martino-kerk ook een bezichtiging waard. Het interieur imponeert met zijn barokke pracht en voor de rest maken de getuigenissen die aan deze kerk kleven toch wel indruk. Ter herinnering aan het donkere verleden heeft de gemeente overigens een gedenksteen in het centrum aangebracht. Een teken dat de ingeslagen weg naar een zonniger toekomst menens is. En dat de zon ook in Corleone kan schijnen zie je niet alleen tijdens de lange zomers, maar ook aan haar inwoners die speciaal hun restaurant voor jou openen en dan een middag weergaloos lekker gaan koken. Onderweg van Agrigento naar Palermo dus zeker een keer de afslag naar Corleone nemen en een dagdeel kennis maken met het ongepolijste Siciliaanse leven dat hier nog elke dag zichtbaar is. Corleone heeft die steunbetuiging nodig.

• Jos van den Bergh (1973) werkt al jaren in de Nederlandse mediawereld maar komt al minstens zo lang in elke uithoek van de Laars. Voor ons blijft hij dat nog even doen, rijdt hij kriskras door de Laars en deelt hij zijn tips over de talrijke zondagse ontdekkingen die het land rijk is.