Basilicata in een notendop

In de welving van de Italiaanse laars, tussen de Golf van Policastro in de Tyrreense Zee en de Golf van Taranto in de Ionische Zee, ligt de regio Basilicata enigszins verscholen en veel zuidelijker dan de meeste toeristen doorgaans afdalen. Zij die echter de moeite nemen dat toch te doen, worden rijkelijk beloond. Filmregisseur Francis Ford Coppola beschreef Basilicata met de woorden: ‘Velden, wijngaarden en prachtige uitzichten. Hier zie je de aarde zoals ze bedoeld is.’ Wat hem tot deze woorden bewoog? De Smaak van Italië zocht het uit. Welkom op deze ontdekkingstocht door een regio die het hart van iedere Italiëliefhebber zal veroveren.

Van Griekse god tot vrome paus

Griekse pioniers zetten bijna drieduizend jaar geleden voet aan wal in Basilicata en stichtten aan de kust de kolonie Metapontion. Wat zij achterlieten is nu vooral achter glas te bewonderen in het Museo Nazionale di Metaponto. Voor de ware historische beleving is een bezoek aan de Tavole Palatine onmisbaar: een archeologische zone waar vijftien zuilen slanke schaduwen werpen op de stoffige aarde. De zuilen behoorden ooit toe aan een tempel uit de zesde eeuw voor Christus, die waarschijnlijk aan de godin Hera was gewijd. ‘Buitenlandse’ overheersing is het gebied niet vreemd. Na de Grieken kwamen de Romeinen en de Byzantijnen, weer later zwaaiden de Normandiërs hier de scepter. Allen lieten ze hun sporen na en maakten ze van Basilicata de lappendeken van historisch erfgoed die het tegenwoordig is. Wie de geschiedenis wil beleven, moet ook zeker een bezoek brengen aan Venosa, geboorteplaats van de gevierde Romeinse dichter Horatius, en aan middeleeuws Melfi, waar paus Nicolaas II in 1059 zijn zegen gaf aan de troonbestijging van Robert Guiscard in het indrukwekkende kasteel dat nu nog het stadje domineert.

Machtig Matera

Potenza is de hoofdstad van Basilicata maar Matera is toch het bekendst. Bewandel de Strada Panoramica dei Sassi en je begrijpt waarom: het fascinerende contrast tussen de drukke bovenstad en de authentieke sfeer van de benedenstad – Sassi – geeft een adembenemend panorama. In het verleden leefde men in Sassi in de in rotsen uitgehakte grotten die de stad nog steeds kenmerken. De geschiedenisboeken vertellen dat de grotten tussen de achtste en dertiende eeuw als schuilplaats dienden voor uit het Byzantijnse Rijk gevluchte monniken. In de loop der eeuwen bleven de grotten in gebruik en hakte men er complete woonhuizen en kloosters uit. De bekende Italiaanse auteur Carlo Levi vergeleek de leefomstandigheden van de grotbewoners neerbuigend met Dante’s Inferno, maar tegenwoordig wordt het bijzondere stadje gewaardeerd om haar ruwe schoonheid en historische waarde. Sinds 1993 staat Sassi zelfs op de Werelderfgoedlijst van UNESCO.

De vlucht der engelen

We gaan in sneltreinvaart naar het Basilicata van nu. De avontuurlijke toerist kan letterlijk een vlucht nemen en het bergachtige landschap – de regio bestaat voor tachtig procent uit bergen – op spectaculaire wijze beleven tijdens de Volo dell’Angelo (de vlucht der engelen). Een unieke ervaring die echter wel stalen zenuwen vereist: hangend aan een stalen kabel op vierhonderd meter hoogte en met een maximale snelheid van honderdtwintig kilometer per uur het spectaculaire berggebied bewonderen. Je ‘vliegt’ van Pietrapertosa naar het aan de overkant gelegen bergdorp Castelmezzano.

Filmisch decor

Basilicata heeft het imago een ongerepte, authentieke regio te zijn. Ze dankt dit imago vooral aan de afgesleten bergketens, de ruige rotspartijen, de door erosie geteisterde landschappen en de karstplateau’s die wel maanlandschappen lijken. De wonderschone ruwheid van het gebied is misschien in de loop der jaren aan de aandacht van de toerist ontsnapt, maar niet aan die van filmmakers. In de afgelopen decennia zijn er meer dan veertig films in Basilicata opgenomen. Vaak werd het gebied ‘gecast’ als perfecte verbeelding van het Heilige Land. Wanneer Mel Gibson in de rol van Jezus Christus (The Passion of the Christ, 2004) bebloed en bezwaard met het gewicht van het kruis zijn lijdensweg aflegt, bewandelt hij in werkelijkheid Via Muro in Matera. Ook voor de internationale succesfilm Io non ho paura uit 2002 was Basilicata het decor. Regisseur Gabriele Salvatores legde eens de weg af tussen Napels en Bari toen hij in Basilicata op een punt kwam waar hij de met graan bedekte heuvels zag zover het oog reikte. Hij was verkocht en besloot zijn film hier op te nemen.

Onder toeziend oog van de Verlosser

Basilicata heeft een lange kustlijn. De meest idyllische witte zandstranden en azuurblauwe wateren zijn te vinden bij Maratea, een oude vestingstad aan de kust met een kleine schilderachtige haven. Net als op de Corcovado in Rio de Janeiro waakt er hoog op de berg (Monte Biagio) een enorm beeld van Christus de Verlosser over dit gebied. Hij markeert de grens tussen het kustgebied en het achterland van Maratea, waar het groene nationale park Pollino ligt. In deze binnenlanden komt het ongerepte karakter van Basilicata weer naar boven: arenden, wilde zwijnen en zelfs wolven bevolken het bergachtige gebied.

Il Gusto Lucano in Basilicata

Een oude benaming voor Basilicata is Lucanië. Nog steeds wordt deze benaming gebruikt, bijvoorbeeld wanneer men over de eeuwenoude gastronomische traditie spreekt. Zoals iedere regionale Italiaanse keuken is ook Il Gusto Lucano een feest voor de smaakpapillen. Dankzij de rijke historie van het gebied hebben veel gerechten invloeden van buitenaf, met ingrediënten die hun oorsprong vinden in het noorden van Europa of de Arabische landen. Beroemd zijn pane di Matera, een brood in de vorm van een enorme croissant, en de rode aubergines uit Rotonda. Pecorino di Filiano uit Basilicata heeft een DOP-classificatie (Denominazione di Origini Protetta) en er zijn zelfs bonen met een kwaliteitsmerk: Fagioli di Sarconi hebben sinds 1996 het keurmerk IGP (Indicazione Geografica Tipica). Basilicata verwondert en verrast, ook ( juist) de doorgewinterde Italië-ganger. Een ruw en authentiek landschap dat inspireert en een mystieke sfeer ademt, zodat eenieder zich gemakkelijk in het Heilige Land waant. Gevangen tussen twee zeeën maar met de verlossing immer in de hoogte zichtbaar: Basilicata moet wel heel dicht in de buurt komen van ‘de aarde zoals ze bedoeld is’.